Har bir ota-ona farzandining asabiy holatini kamida bir marta boshidan o‘tkazgan. Bola yig‘laydi, baqiradi, yerga yotib olib tipirchilaydi yoki tishlarini g‘ichirlatadi. Ko‘pincha ota-onalar buni oddiy injiqlik deb bilishadi va vaqt o‘tishi bilan o‘tib ketishini kutishadi. Aslida esa boladagi asabiylikning sabablari ko‘p qirrali va chuqur. Bu oddiy temperament xususiyati bo‘lishi ham, muayyan tibbiy yoki psixologik muammo belgisi bo‘lishi ham mumkin.

Ushbu maqolada bolaning asabiylashish holatlarini chuqur tahlil qilamiz: injiqlik va patologiya o‘rtasidagi farqni, bolaning o‘zini tutishi orqasida qanday sabablari borligini tushuntiramiz. Bundan tashqari, keng tarqalgan holatlar — tish g‘ichirlatish, orqaga tashlab yig‘lash, ota-onaning talablariga erishish uchun qilingan harakatlarni ham tahlil qilamiz.

Bolalarda asabiylik sabablari

1. Yoshga xos injiqlik

2-4 yosh oralig‘ida bolalar mustaqillikka intila boshlaydi. «O‘zim qilaman», «o‘zim bilaman» degan davrda ular o‘z his-tuyg‘ularini boshqarishni hali to‘liq o‘rganmagan bo‘lishadi. Bu tabiiy rivojlanish bosqichi hisoblanadi.

• Bola o‘z istagini yetkazishda muammoga duch kelganda asabiylashadi.

• Tushunarsiz vaziyatlarda yoki taqiqlanganda g‘azablanadi.

2. Uyqu va ovqatlanishdagi buzilishlar

Yetarli uxlamagan, och qolgan yoki me’yordan ortiq shirinlik iste’mol qilgan bola tezda charchaydi, asabiylashadi, yig‘loqi bo‘lib qoladi. Ovqat tarkibida temir yoki magniy yetishmasligi ham asabiylikni kuchaytiradi.

3. Stress va emotsional charchoq

Kundalik hayotdagi o‘zgarishlar (bog‘chaga borishni boshlash, yangi odamlar bilan tanishish, ota-onaning bandligi) bola uchun stress omiliga aylanadi. Bola o‘z holatini tushuntira olmagani uchun asabiylashish orqali reaksiya bildiradi.

4. Tibbiy sabablar: kasallik yoki patologiya?

• Nevrologik buzilishlar: markaziy asab tizimining o‘ziga xos rivojlanishidagi muammolar bolada asabiylik, charchoq, bezovtalik sifatida ko‘rinadi.

• Tish chiqish: tish chiqayotgan davrda og‘riq va noqulaylik bola holatini o‘zgartiradi.

• Parazitlar: ba’zi hollarda organizmdagi parazitlar (masalan, gelmintlar) asab tizimiga ta’sir ko‘rsatib, bolani injiq qiladi.

• Gipotireoz yoki anemiya: qalqonsimon bez gormonlari yetishmovchiligi yoki temir tanqisligi asabiylik, loqaydlik va tez toliqishga olib keladi.

5. Raqamli stress — ekran sindromi

Ko‘p vaqtni telefon, planshet yoki televizor oldida o‘tkazadigan bolalar tezda asabiylashadi. Axborot oqimining haddan tashqari ko‘pligi bolani charchatadi, diqqatini buzadi, emotsional portlashlarga olib keladi.

Boladagi asabiy holatlarning ko‘rinishlari

Tish g‘ichirlatish (bruksizm)

• Tish chiqish davrida yoki asab tizimi zo‘riqqanda kuzatiladi.

• Parazitlarning borligi yoki stress omili bo‘lishi mumkin.

• Ba’zida uyquda bo‘ladi va ota-onani qo‘rqitadi, ammo ko‘pincha vaqtinchalik.

O‘zini yerga tashlash, orqaga tashlab yig‘lash

• Bolaning e’tibor qaratish usuli.

• Odatda ota-onaning javobiga bog‘liq bo‘ladi: agar ota-ona darhol istagini bajarsa, bola bu usulni takrorlaydi.

• Bu holat ko‘pincha 1,5-3 yosh oralig‘ida tez-tez uchraydi.

Jahl yoki g‘azab portlashlari

• Bola o‘z fikrini tushuntira olmasligi, maqsadiga yetolmasligi yoki charchagan paytda.

• “Aytganimni qildirish uchun” taktikasida ishlatiladi.

Tana qattiqlashishi, oyoq-qo‘lni tipirchilash

• Ko‘pincha kuchli emotsional portlash vaqtida.

• Bunday holatda bolani tinchlantirish uchun avvalo unga xavfsizlik hissi berish zarur.

Qanday farqlash mumkin: oddiy holatmi yoki kasallik?

Belgilar	Oddiy injiqlik	Jiddiy muammo yoki kasallik
Davomiyligi	1-5 daqiqa, tez o‘tib ketadi	Uzoq davom etadi, kuniga bir necha marta takrorlanadi
Vaziyatga bog‘liqlik	Aynan ma’lum holatda yuzaga chiqadi (ochlik, charchoq)	Aniq sabab bo‘lmasa ham tez-tez kuzatiladi
Bola tinchganda holat	Holat o‘tadi, bola tinchlanadi	Bola bezovtaligi davom etadi
Qo‘shimcha simptomlar	Yo‘q	Tish g‘ichirlatish, uyqu buzilishi, ko‘zga tashlanadigan harakatlar

Ota-onalar uchun foydali tavsiyalar

1. Bola holatini tushunishga harakat qiling

• Bola nega yig‘layapti? Ochmi, charchaganmi, zerikkanmi?

2. O‘rnatilgan tartib

• Kun tartibi barqaror bo‘lsa, bola o‘zini xavfsiz his qiladi.

• Vaqtida ovqat, vaqtida uxlash asab tizimini barqarorlashtiradi.

3. Sabot va tushuntirish

• Ota-ona ovozi baland bo‘lmasligi, bolaning holatida unga tushunarli tarzda gapirish kerak.

• Bola gapini tushunganingizni ko‘rsating.

4. Rag‘batlantirish

• Bola tinchlanganda uni maqtang. “Mana qanday yaxshi tinchlanding!”, deb baholang.

5. Agar holatlar tez-tez takrorlansa — shifokorga murojaat qiling

• Pediatr, nevropatolog yoki bolalar psixologi maslahatini olish foydali.

• Tish g‘ichirlatishda stomatolog yoki nevrolog ko‘rigidan o‘tish tavsiya etiladi.

Yakunida

Har bir bola ba’zida injiq bo‘ladi, bu tabiiy. Muhimi — ota-ona bu holatni tushunib, to‘g‘ri boshqara bilsa, asabiylik tezda bartaraf etiladi. Ammo agar holat tez-tez takrorlansa, jiddiy simptomlar qo‘shilsa, albatta mutaxassisga murojaat qiling.

Bolalarning asab tizimi hali to‘liq shakllanmagan. Ota-onaning e’tibori, sabri va mehribonligi bu tizimning barqaror rivojlanishiga asos bo‘ladi. Agar siz farzandingizda ortiqcha asabiylik, tish g‘ichirlatish yoki o‘zini tashlash kabi holatlarni ko‘rsangiz, avvalo pediatr yoki bolalar nevrologi, kerak bo‘lsa, psixolog maslahati bilan harakat qiling. To‘g‘ri yondashuv bilan har qanday muammoni yengish mumkin!