Hozirgi kunda ko‘plab ota-onalar farzandlarining tengqurlariga nisbatan kam gapirishi, so‘z boyligining ozligi yoki gapirishni kech boshlashi haqida xavotir bildirishmoqda. Bolada nutqning kechikishi turli sabablarga bog‘liq bo‘lishi mumkin va ba’zida bu oddiy fiziologik holat bo‘lsa, ayrim hollarda chuqur tibbiy yoki psixologik muammolarning belgisi bo‘ladi. Ushbu maqolada bolalarda nutqning kechikishi sabablari, uni erta aniqlash, to‘g‘ri yondashuv va ota-onalar uchun foydali yo‘riqnoma taqdim etiladi.

Nutq kechikishining keng tarqalgan sabablari

1. Irsi omillar Agar ota-onadan biri yoki boshqa yaqin qarindoshlarda bola yoshida kech gapirish holati bo‘lgan bo‘lsa, bu bola nutq rivojiga ham ta’sir qilishi mumkin. Bunday holatda bola odatda sog‘lom bo‘ladi, ammo nutq funksiyasi sekinroq shakllanadi.

2. Eshitishdagi muammolar Doimiy otit (quloq shamollashi), tug‘ma yoki orttirilgan eshitish nuqsonlari bolaning tovushlarni to‘liq qabul qila olmasligiga sabab bo‘ladi. Natijada bola eshitmagan so‘zlarni takrorlay olmaydi.

3. Asab tizimi rivojidagi buzilishlar Perinatal shikastlanishlar (tug‘ilish vaqtida miya jarohati), tug‘ma neyrologik kasalliklar yoki miya faoliyatidagi sekinlashuvlar nutq funksiyasini kechiktiradi. Bu holatga tez charchash, koordinatsiyaning sustligi yoki boshqa psixomotor belgilar hamroh bo‘lishi mumkin.

4. Psixologik omillar va e’tibor yetishmasligi Ota-onaning bolaning gapiga javob bermasligi, unga yetarlicha mehr va e’tibor bermasligi, zo‘riqish, oilaviy muhitdagi ziddiyatlar bolaning ruhiy holatiga ta’sir qilib, nutqni sekinlashtiradi.

5. Ekstremal muhit yoki ikki tilda aralash gaplashish Bir vaqtning o‘zida ikki tilda muloqot olib boriladigan oilalarda, bola qaysi tilda gapirishni tanlay olmay biroz kechikishi mumkin. Bu holat vaqtinchalik bo‘lib, til o‘zlashgan sari nutq normallashadi.

6. Gadjetlardan haddan ortiq foydalanish Planshet, telefon, televizor kabi qurilmalar bolaning passiv eshitishiga olib keladi. Bola ko‘rmoqda, lekin o‘z fikrini ifodalashga harakat qilmayapti. Natijada faol nutq shakllanmaydi.

Qanday belgilar xavotirli sanaladi?

• Bola 2 yoshga kirib ham biror so‘z aytmasa

• Gapirgan so‘zlari tushunarsiz bo‘lsa yoki faqat tovush chiqarish bilan cheklanib qolsa

• Tengqurlari bilan muloqot qilmasa, ko‘p hollarda yolg‘izlikni afzal ko‘rsa

• Ko‘z bilan aloqa kam bo‘lsa, chaqirishga javob bermasa

• Bir so‘zni yoki harakatni ko‘p marotaba takrorlasa

Agar bu belgilar kuzatilsa, nutq kechikishini “o‘zi o‘tadi” deb kutib yurish emas, balki imkon qadar erta mutaxassisga murojaat qilish lozim.

Ota-onalar nima qila oladi?

Ko‘proq suhbatlashing

• Bola bilan kundalik hayotda doimiy gaplashish kerak: ovqatlanayotganda, sayrda, o‘yin chog‘ida.

• So‘zlarni takrorlang, ifodalang, bolaning javobini kuting.

Kitob o‘qing va rasmlar orqali hikoya qiling

• Har kuni bolaning yoshi mos ertaklar, she’rlar, hayvonlar haqida kitoblar o‘qish nutq rivojiga katta ta’sir qiladi.

• Birgalikda rasm ko‘rsatib, “Bu nima?”, “Bu nima qilyapti?” deb savol bering.

Gadjetlar vaqtini keskin cheklang

• 2 yoshgacha bo‘lgan bolalarga umuman telefon yoki planshet bermaslik tavsiya etiladi.

• Katta yoshdagilarda esa kuniga 30 daqiqadan oshmasligi kerak.

Qaytarish va rag‘batlantirish

• Bola to‘g‘ri so‘z aytsa, uni albatta maqtang.

• Hatto noto‘g‘ri gapirsa ham, unga to‘g‘ri variantni takrorlab ayting.

Nutqni rivojlantiruvchi o‘yinlar o‘ynang

• Masalan: hayvonlar tovushini takrorlash, “Qani kim tez aytadi?”, rangi va shaklni tanish o‘yinlari.

• “Qani mana bu nima?”, “Bu nima qiladi?” kabi savollar orqali aktivlikni oshiring.

Qachon shifokorga murojaat qilish kerak?

Agar bola 2-3 yoshga kirib ham mustaqil so‘z birikmalarini aytmasa, jumlalar tuza olmasa, ijtimoiy muloqotga qiziqmasa – bu holatni nazoratga olish kerak.

Bunda avvalo bolalar nevrologi ko‘rigi kerak bo‘ladi. Shuningdek, logoped, psixolog yoki kerak bo‘lsa defektolog yordami ham foyda beradi.

Shuni unutmaslik kerakki, nutq kechikishini erta aniqlash va to‘g‘ri yondashuv bilan bola tengqurlari darajasiga yetib oladi. Muhimi – mehr, sabr, e’tibor va vaqtida mutaxassis yordami.