Diqqat yetishmovchiligi va giperaktivlik sindromi (DYGS) yoki SDVG – bolalarda keng tarqalgan holatlardan biri bo‘lib, ko‘pincha noto‘g‘ri talqin qilinadi. Ba’zi ota-onalar buni oddiy fe’l-atvor xususiyati deb hisoblasalar, boshqalar esa jiddiy muammo sifatida ko‘radilar. Aslida, DYGS bolalarning rivojlanishiga va kelajakdagi muvaffaqiyatlariga sezilarli ta’sir ko‘rsatishi mumkin.

Diqqat yetishmovchiligi va giperaktivlik sindromining asosiy belgilari

Diqqat yetishmovchiligi va giperaktivlik sindromi uchta asosiy belgidan iborat:

1. Diqqat yetishmovchiligi: Bola e’tiborini bir joyda jamlay olmaydi, uzoq vaqt davomida bitta ish bilan shug‘ullanishi qiyinlashadi, tez chalg‘iydi.

2. Giperaktivlik: Harakatlari ortiqcha bo‘lib, joyida o‘tira olmaydi, doimo nimadir qilishni xohlaydi.

3. Impulsivlik: Qaror qabul qilishda shoshqaloqlik, sabrsizlik, navbat kutishda qiynalish kabi holatlar kuzatiladi.

Diqqat yetishmovchiligi va giperaktivlik sindromining sabablari

Ushbu sindromning kelib chiqishiga bir qancha omillar sabab bo‘lishi mumkin:

• Genetik omillar: Agar ota-onadan biri yoki yaqin qarindoshlarida Diqqat yetishmovchiligi va giperaktivlik sindromi kuzatilgan bo‘lsa, bolada ham ushbu holat yuzaga kelish ehtimoli yuqori.

• Miyaning neyrobiologik o‘zgarishlari: Tadqiqotlarga ko‘ra, Diqqat yetishmovchiligi va giperaktivlik sindromi bilan bog‘liq bolalarda miya funksiyalarida ba’zi farqlar mavjud.

• Ijtimoiy va ekologik omillar: Stress, noto‘g‘ri tarbiya usullari, noto‘g‘ri ovqatlanish va ekologik muammolar ham muhim rol o‘ynaydi.

Diqqat yetishmovchiligi va giperaktivlik sindromini oddiy faollikdan qanday farqlash mumkin?

Har bir giperaktiv bola Diqqat yetishmovchiligi va giperaktivlik sindromiga ega emas. Quyidagi holatlar bola faqat fe’l-atvori tufayli faol ekanligini anglatishi mumkin:

• Bola faqat ayrim vaziyatlarda (masalan, do‘stlari bilan o‘ynayotganda) serharakat bo‘lsa, lekin dars vaqtida e’tiborli bo‘lsa.

• Yangi sharoitga moslashgach, diqqat va xulq-atvori barqarorlashsa.

• O‘zini nazorat qila olsa va vaziyatga qarab harakatlarini boshqara olsa.

Agar bolaning diqqat yetishmovchiligi va giperaktivligi har doim va turli vaziyatlarda kuzatilsa, u holda bu jiddiy sindrom bo‘lishi mumkin.

Davolash va yondashuvlar

Diqqat yetishmovchiligi va giperaktivlik sindromini davolashning bir necha samarali usullari mavjud:

• Psixologik yondashuvlar: Xulq-atvor terapiyasi, psixologik mashg‘ulotlar yordamida bolaning diqqatini oshirish va o‘zini boshqarish qobiliyatini rivojlantirish mumkin.

• Pedagogik yondashuvlar: Maxsus o‘qitish usullari orqali bolaning o‘rganish jarayoni yengillashtiriladi.

• Oilaviy yondashuv: Ota-onalarning to‘g‘ri tarbiya usullaridan foydalanishi, sabrli va tushunarli yondashuvi bolaning rivojlanishida muhim rol o‘ynaydi.

Xulosa

Diqqat yetishmovchiligi va giperaktivlik bolaning fe’l-atvori bilan bog‘liq oddiy holat emas, balki jiddiy sindrom bo‘lishi mumkin. Bunday bolalar atrofdagilar tomonidan tushunish va qo‘llab-quvvatlashga muhtoj. Diqqat yetishmovchiligi va giperaktivlik sindromini vaqtida aniqlash va to‘g‘ri yondashuvni tanlash orqali bolalarning kelajakdagi hayoti va o‘qish jarayoni yaxshilanishi mumkin.